Het fluisterbos van Westerbork

Speciaal voor Het voorwoord van de Boekenweek vroegen we Nederlandse auteurs naar de boeken die hun leven veranderden. Vandaag in deel 3: Frank Westerman.

Foto auteur: Lionne Hietberg

Bij het schrijven van De kosmische komedie reisde ik terug naar de achtertuin van mijn jeugd, Westerbork. Ik herlas De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch, waarin hij de twee gezichten van Westerbork belicht: de hemelwaarts gerichte radiotelescopen die ‘luisteren’ naar de kosmische ruis uit het heelal, en de wachttorens, de barakken en andere restanten van het voormalige Durchgangslager Westerbork, vanwaar meer dan honderdduizend mannen, vrouwen en kinderen naar vernietigingskampen als Sobibor en Auschwitz zijn gedeporteerd.

Ook herlas ik Het verstoorde leven van Etty Hillesum. Dit (Westerbork)dagboek stond ooit op mijn leeslijst voor de middelbare school, het Vincent van Gogh-college in Assen. Het maakte destijds een onuitwisbare indruk, en nu opnieuw. Maar ánders ditmaal. Het was alsof ik als schrijver over de schouder van mijn jongere ik mee las.

Vroeger gingen we na de kerk met het gezin wandelen in wat ik noemde ‘het fluisterbos’ - boswachterij Hooghalen, met de borden langs de zandweggetjes ‘Verboden voor gemotoriseerd verkeer’ en ‘Storingsvrije zone.’ Je mag de radiotelescopen niet storen bij het luisteren naar de echo’s van de oerknal. Tegenwoordig is eraan toegevoegd. ‘Mobiele telefoons uit.’ Op de open plek in het bos staan niet alleen majestueuze paraboolantennes, er liggen óók de stille getuigen van de vroegere barakkenstad.

‘Dante verbond hemel en hel’, schrijf ik in ‘De kosmische komedie’. ‘Galileo verbrak die twee. Midden in het fluisterbos zijn brokstukken van beide neergekomen. Goed en kwaad als bric-à-brac tussen de lupines.’ Etty Hillesum beschreef het gekerm dat opsteeg van de britsen ‘waarop men ziek of slapeloos ligt, omdat er zoveel kinderen huilen in de nacht of omdat men zich steeds weer afvraagt, waarom er toch nauwelijks berichten komen van de vele duizenden, die al van deze plek vertrokken zijn.’ Herlezen heeft me met ander ogen doen kijken. Herlezen verrijkt.